جلال مرادی- روان شناسی بالینی

استرس ، به میزان فشار ناشی از قرار گرفتن در موقعیت های مختلف که بر انسان وارد می شود اطلاق می شود.

مرگ فرد محبوب، طلاق، جدايي، از دست دادن شغل، ازدواج، حاملگي، مشكلات جنسي، تغيير شغل، تصادف كردن، تغيير در وضعيت مالي، بيماري يا آسيب ديدگي خودتان، بيماري يا صدمه ديدن اعضاي خانواده، شروع مدرسه، ازدواج دختر يا پسر، سقط جنين، خيانت همسر، تغيير محل سكونت، از دست دادن دوست نزديك، نقض قانون، مورد تجاوز يا دستبرد قرار گرفتن، درگير شدن در دعاوي حقوقي، اضافه شدن عضو جديدي به خانواده و … مصادیق بروز استرس بر انسان هستند.

شما مي توانيد از طريق رويدادهايي كه اخيراً براي شما پيش آمده  است ميزان استرس زندگي خود را بسنجيد. نتيجه عمده مطالعات پژوهشي اين است كه رويدادهاي استرس زا مي توانند آسيب زننده باشند. افرادي كه همزمان رويدادهاي استرس زاي زيادي را تجربه مي كنند، در معرض خطر  قرار خواهند گرفت. با اين حال تاثيرات منفي تغييرات زندگي، به شخصي كه اين تغييرات را  تجربه مي كند، ارزيابي اوليه يا ثانويه فرد از موقعیت به وجود آمده و نيز مهارت هاي مقابله اي یاد گرفته شده در طول زندگی موجب خواهد شد، رويدادهاي استرس زاي زندگي نتوانند بر شما اثر بدي بگذارند.

اگر در معرض رويدادهاي استرس زا هستيد به خود فرصت دهيد، به مهارت های کسب شده در طول زندگی و یا توسط روان شناسان و… اعتماد کنید، البته انتظار نداشته باشيد كه هر كاي را كه انجام مي دهيد كامل و بي نقص باشد. اولين مهارت مقابله اي شما در هنگام مواجهه با رويدادهاي استرس زاي زندگي، پايداري و مصمم بودن در برابر آن است. بعد از اين كه فرصت يافتيد تا موقعيت را ارزيابي كنيد، مي توانيد  مناسب ترين مهارت مقابله اي را انتخاب كنيد.(هولمز و ماسودا،1974،كسلر، پرايس و ورتمن1985،كرانتز،گرونبرگ و بام 1985،مدي و پاستي 1987).

اگر نوع بشر به مدت طولاني ساكن كره زمين باقي بماند و دوام زندگی پایداری داشته باشد، شايد بتواند يك پاسخ آرام سازي طبيعي به جاي واكنش گريز يا ستيز كه در حال حاضر مشخصه واكنش ما به مشكلات است، كسب كند. با توجه به ماهيت رقابت طلبانه دنياي كنوني همراه با سرو صداهاي مزاحم گرفتاري هاي ناشي از ترافيك و آلودگي هاي آن، پاسخ گريز يا ستيز ديگر واكنش انطباقي نيست، با وجود اين بسياري از مردم بدون اين كه درباره اش فكر كنند از اين شيوه مقابله اي استفاده مي كنند  و اگر چه در كوتاه مدت ممكن است به خواسته هايشان دست يابند، ولي در دراز مدت بهاي سنگين آن را كه همان مشكلات جسمي و هيجاني است مي پردازند. يك نوع پاسخ گريز يا ستيز به الگوي رفتاري خاصي اشاره دارد، روان شناسان آن الگوي رفتاري را نوع الف مي نامند. مثلا ببنيد سئوال هاي زير چقدر بيانگر دقيق شيوه زندگي شما هستند؟

1-آيا در قبال كارتان بيش از اندازه احساس مسئوليت مي كنيد؟

2-آيا خودتان را مجبور مي كنيد كه سريعتر و تندتر از ديگران كارها را انجام دهيد ؟

3-آيا براي برد بازي مي كنيد؟

4-آيا مشاهده فردي كه به كندي كاري را انجام مي دهد، شما را بي قرار و عصباني مي كند؟

5-آيا تند غذا مي خوريد؟

6-آيا انتظار كشيدن در صف شما را خشمگين و عصباني مي كند؟

7-آيا در مقايسه با بيشتر افراد تحت استرس بيشتري هستيد؟

اين سئوال ها از مصاحبه اي كه براي ارزيابي و تشخيص افراد سازگار با نوع الف به كار مي رود، برگرفته شده است(روزنمن،1978).

افراد نوع الف با صفات زير مشخص مي شوند:

رقابت جويي: افراد نوع الف معمولا رقابت جو هستند، آنها آن قدر نگران موفقيت و ارزشمندي خود هستند كه فرصتي براي آرامش و تفريح و لذت بردن از زندگي ندارند.

فوريت زماني : افراد نوع الف با عجله و شتاب زده عمل مي كنند. حس مي كنند انگار وقت كافي براي انجام دادن كارهايي كه از آنها خواسته شده ندارند.

خصومت : احساس شتاب زدگي افراد نوع الف موجب مي شود كه تاًخير دارند يا كسي در سر راهشان قرار مي گيرد، خشمگين شوند. رقابت جويي آنها مانع از ايجاد روابط صميمانه با ديگران مي شود، چون نسبت به هر كسي كه ممكن است از آنها جلو بيفتد، حالت تدافعي دارند .

نياز به كنترل: افراد نوع الف نياز بيش از حدي به كنترل وقايع زندگي خود مثل رفتار اطرافيانشان دارند.

  بهای رقابت جویی، فوریت زمانی ، خصومت و کنترل شدید بر رفتار خود و دیگران مشکلات جسمی و روانی شدید است این افراد به دلیل مشکلات خود نمی توانند با دیگران روابط رضایت بخشی را برقرار نمایند.

برخی مواقع ما نیازی به مداخله سریع در امور نداریم و فرصت دادن به خود باعث خواهد شد تا رویداد زندگی سیر طبیعی خود را طی نماید و فشار به وجود آمده کاهش یابد. مداخله غیر تخصصی علاوه بر ایجاد استرس مضاعف، سبب خواهد شد فرد اعتماد به نفس خود را نیز از دست بدهد و احساس نماید در برابر مشکلات زندگی توان ایستادگی و مقابله را ندارد. برخی مواقع مشکلات به حدی بزرگ هستند که نمی توان در برابر آنها کاری انجام داد، پی درک صحیح باعث واقع بینی و صحت سنجی در فرد خواهد شد و همین امر سبب می شود فرد مشکل را بزرگ ببیند نه این که خود را کوچک و حقیر به حساب بیاورد.

آموزش مهارت های مقابله ای، توان تحمل شرایط زمانی، بستر سازی مناسب، استفاده بهینه از موقعیت های به وجودآمده، تلاش و مهارت آموزی از جمله عواملی هستند که بر افزایش موفقیت و در نتیجه کاهش استرس تاثیر مطلوبی می گذارند.

باورهای غیر منطقی و برداشت ذهنی نادرست، پیش داروی، پیش آگهی بد سبب خواهد شد افراد در مواجه با موقعیت های جدید از توانایی و مهارت کافی استفاده ننمایند و به همین دلیلدر موقعیت های به وجود آمده دچار استرس مضاعف خواهند شد. افراد هیجانی نیز در کنترل هیجان خود در مواجه با موقعیت های به وجود آمده به دلیل عکس العمل سریع دچار مشکل هستند. به طور کلی توانایی تمایز بین رویداد ها و شناخت چگونگی مواجه با آنها می تواند بر عملکرد مناسب و میزان استرس وارد تاثیر داشته باشد. البته نگرش خصمانه به موعیت های محیطی و بین فردی موجب که افراد به شدت در معرض استرس قرار گیرند و از صدمات ناشی از آن مصون نخواهند بود. در زندگی مدل برد ـ برد  مفیدتر و عادلانه تر از مدل های دیگر است؛ افراد باید بدون از بین بردن موقعیت ها و خصومت با دیگران در شرایطی را فراهم سازند که بهداشت جسمی و روانی آنها در برابر استرس و آسیب قرار نگیرد.

زندگی فرایند سیالی است که محیط، زمان و موقعیت های مکانی و ارتباطی در آن تاثیر گذارند ولی مهم تر از همه شناخت و باورهای ماست که درک ما را از محیط اطراف به مغز ارسال می کند. بنابراین باورهای غیر منطقی می تواند دیدگاه خوشبینانه ما را نسبت به دنیای پیرامون کدر نماید و اجاره ندهد واقعیت را آن گونه که هست بشناسیم. باورهای غیر منطقی آفت مغز هستند که باید تبدیل به باورهای منطقی شوند.

علاوه بر موارد ذکر شده، رعایت برخی اصول کلی می تواند در افزایش آرامش، لذت بخش کردن زندگی و ارتباط های انسانی تاثیر گذار باشد.

در اينجا چند توصيه مفيد براي كنترل استرس ارايه مي كنيم ( گاچل و بام، 1983) :

     ـ در ارتباط با ديگران آرام و با دقت باشيد .

     ـ آرام و آهسته و دلنشين صحبت كنيد .

     ـ صحبت ديگران را قطع نكنيد .

     ـ وقتي كسي با گفته هايتان مخالفت مي كند ، خشمگين نشويد .

      ـ بگذاريد بدنتان احساس راحتي داشته باشد .

      ـ  به آرامي نفس بكشيد .

      ـ لبخند بزنيد .

–        موقعیت جدید را به دقت ارزیابی نمایید.

–        از مهارت مقابله ای، مهارت حل مساله و تصمیم گیری مناسب استفاده نمایید.

–        در مورد موقعیت و مسائلی که آگاهی کافی در خصوص مواجه با آنها را ندارید با یک فرد با تجربه یا متخصص مشورت نمایید.

–        به آینده و زندگی خوشبین باشید.